evanzummeren
commented
8 years ago Aantekeningen boek Maarten Prak
H8. Een wereldwijd handelsnetwerk
Verschil WIC (West) en VOC (Oost)
WIC hield zich voornamelijk met het exploiteren van plantages bezig. VOC met handel.
- Daardoor was er voor de WIC een grotere noodzaak om zich met slavenhandel bezig te houden
Feiten WIC (p. 125 - 130)
- Was weinig lucratief. Exploiteren plantages erg kostbaar, daarnaast veel dreiging andere landen. (Zie verloren gaan van Nieuw Amsterdam en Brazilië)
- Slavenhandel was verliesgevend en het transporteren hiervan was lichamelijk even gevaarlijk voor de slaaf als voor de Europeaan. Daarnaast stierven veel Europeanen bij de Afrikaanse kusten aan malaria en koorts.
- Na verloren gaan van gebieden Nieuw Amsterdam, Brazilië ging men zich meer bezig houden met de handel. Slaven werden ook verkocht aan andere niet-Nederlandse kolonisten.
- In 1674 verliep het octrooi van de WIC. Hierna werd besloten om het onsuccesvolle WIC te ontbinden
De VOC was vele malen succesvoller dan de WIC. Maarten Prak geeft hiervoor twee redenen (p. 130 - 132)
- De Nederlanders waren te laat in Amerika. Daardoor moesten zij veel moeite doen om een plaatsje te vinden. Daarnaast was de reis naar West minder lang en gevaarlijk als de reis naar Oost. Hierdoor zagen particulieren de kans om op eigen houtje naar West te gaan, iets wat van invloed was op de winstmarges van de WIC.
- Fundamenteel verschil van de economische structuren in Amerika en Azie. De Indiaanse economie was onderontwikkeld, zij konden weinig leveren en waren erg geïnteresseerd in Europese goederen. In Azie was het omgekeerde het geval: Er kon veel geleverd worden, maar er bestond weinig interesse in de Europese goederen. Daardoor moest de VOC veel in contanten betalen, maar orchestreerde de VOC ook een levendige handel tussen de gebieden in Azie. De Republiek bezat zelf namelijk nauwelijks grondstoffen. De VOC kon zonder problemen in het al reeds bestaande handelsnetwerk tappen (opgezet door het Midden-oosten, later uitgebreid door de Portugezen, Spanjaarden, Engelsen en uiteindelijk Nederlanders). De handel ging vaak direct via de vorsten.
Handel van de VOC (p. 131 - 134)
- Handel ging vaak direct via de vorsten, maar de VOC hanteerde ook vaak geweld om bepaalde handel af te dwingen.
- In Banten/Bantam kocht VOC bijvoorbeeld peper van de vorst. Meest peper van de Banten was afkomstig van akkers op Zuid-Oost Sumatra das ook een onderdeel van het sultanaat was. VOC betaalde voornamelijk met zilver, maar ook met katoenen stoffen die men uit India verkreeg. De VOC kon in 1682 een exclusief contract met de sultan afdwingen doordat de VOC hem militair bijstond in een burgeroorlog. Hierdoor was de VOC instaat om eenzijdig de inkoopprijs van het peper te bepalen.
- Molukken waren de enige producent van kruidnagel, nootmuskaat en foelie. Uiteindelijk wist de VOC hier een monopoliepositie te verwerven door het Portguese fort om Ambon te veroveren. Er kwam weliswaar een omvangrijke smokkelhandel op gang, maar de VOC deed veel pogingen om dit onder de duim te drukken. Ontstond zelfs een oorlog met de elite. Aanplantingen werden scherp gecontroleerd, zodat het aanbod beperkt bleef en er een hoge prijs per eenheid bestond.
- Op de Banda-eilanden in de Molukken ging men nog een stap verder. Boeren focuste de boeren zich op de teelt van muskaatnoten. Al in 1602 had de VOC een exclusief contract afgesloten, iets dat tot een omvangrijke smokkel bij de boeren leidde. JP Coen besloot in 1621 hier een einde mee te maken door het eiland te bezetten. Alle 5000 inwoners werden vermoord of als slaven afgevoerd. De teelt zou voortaan door de VOC gedaan worden. Dit is een van de weinige plekken waar de VOC betrokken was bij de productie van het goed.
- De enige functie van Kaap de Goede Hoop was het produceren van voedsel voor passerende schepen. Volgens Prak leek de mentaliteit van de kolonisten hier veel meer op die van een WIC-gebied dan dat van een VOC-gebied.
Afsluitend (p. 134 - 136)
- VOC had eigenlijk maar een beperkt aantal mensen in dienst. Weliswaar was het met 22000 man waarschijnlijk het grootste bedrijf in de wereld, tegelijkertijd had het Nederlandse leger in sommige tijden maar liefst 100 000 man in dienst.
- Groot gedeelte van het personeel was van buitenlandse afkomst. Overlevingskansen waren vrij klein. Slechts 1/3 keerde terug
- VOC eerste bedrijf met aandelen, eerste multinational
- Omstreeks 1700 was de invoer uit Azie rond de vier tot vijf miljoen gulden. Amerika was ongeveer een derde van dat bedrag
- Daarmee is de koloniale handel ongeveer 10 procent van de totale buitenlandse handel. Het overgrote meerendeel werd dus binnen Europa verdient.
- Maar stelt Prak; ‘de koloniale handel was van groot belang voor de Gouden Eeuw. Zonder koloniale producten had de Republiek nimmer een centrale rol kunnen opeisen in het Europese handelsverkeer.’
- Bovendien waren de politieke en culturele gevolgen van de VOC en de WIC ook van groot belang. Dankzij de handelsposten en nederzettingen groeide Nederland uit tot ene wereldmacht, een status die pas halverwege de twintigste eeuw definitief verloren ging.
Algemene Nederlandse economie
Volgende boeken koppelen opkomst van de Nederlandse economie duidelijk aan de handel
De Vries J. en Ad van der Woude, Nederland 1500 - 1815: de eerste ronde van moderne economische groei (Amsterdam 1995) (met name hoofdstukken 9 en 10) J.L van Zanden, Arbeid tijdens het handelskapitalisme. Opkomst en neergang van de Hollandse economie (Bergen 1991) Jonathan Israel, Dutch Primacy in World Trade 1585 - 1740 (Oxford 1989)
VOC
F. Gaastra, De geschiedenis van de VOC (Zutphen 1991) J.L. Blusse van Oud-Alblas, Strange Company. Chinese settlers, mestizo women and the Dutch in VOC Batavia (Dordrecht 1986) Roelof van Gelder, Het Oost-Indisch avontuur. Duitsers in dienst van de VOC (Nijmegen 1997) G.J. Knaap, Kruidnagelen en christenen. De Verenigde Oost-Indische Compagnie en de bevolking van Ambon 1656 - 1696 (Dordrecht 1987) Johan Talens, Een feodale samenleving in koloniaal vaarwater. Staatsvorming, koloniale expansie en economische onderontwikkeling in Banten, West Java (1600 - 1750) (Hilversum 1999) Ad Biewenga, De Kaap de Goede Hoop. Een Nederlandse vestigingskolonie (1680 - 1730) (Amsterdam 1999) Leonard Blusse, Bitters kruid. Een koloniaal huwelijksdrama in de Gouden Eeuw (Amsterdam 1997)